“पेटको शत्रु कब्जियत: किन हुन्छ? कसरी बच्ने?”

२०८२ साल साउन १०

हाइस्पीड सम्वाददाता

पेटको शत्रु कब्जियत: किन हुन्छ? कसरी बच्ने?

कब्जियत (constipation), जुनलाई नेपालीमा “कब्ज” भनिन्छ, आजको समयमा धेरै मानिसले भोग्नुपरेको सामान्य तर गम्भीर स्वास्थ्य समस्या हो। यो समस्या पेट सफा हुन नसक्ने, मल त्यागमा गाह्रो हुने, मल कडा हुनु, पेट फुल्नु वा भारीपन महसुस हुने जस्ता लक्षणहरूबाट चिनिन्छ। चिकित्सकहरूका अनुसार हप्तामा तीनपटक भन्दा कम दिसा गर्नु कब्जको प्रमुख संकेत हो। आजको अनियमित जीवनशैली, जंक फूडप्रतिको आकर्षण, तनाव, र पानी कम पिउने बानीले गर्दा यो समस्या दिनानुदिन बढ्दो क्रममा छ।

कब्ज उत्पन्न हुनुका धेरै कारण छन्। सबैभन्दा सामान्य कारण भनेको आहारमा फाइबरको अभाव हो। फलफूल, सागपात र साबुत अन्नमा पाइने फाइबरले पाचन प्रणालीलाई सक्रिय बनाउँछ। त्यस्तै, पानी पर्याप्त नपिउँदा दिसा सुख्खा र कडा हुन्छ, जसले मल त्यागमा समस्या ल्याउँछ। यसबाहेक शारीरिक निष्क्रियता, दिनभर बसिरहने बानी, अत्यधिक तनाव, अनियमित खाना खाने समय, तथा केही औषधीहरूको प्रयोगले पनि कब्ज बढाउँछ। कतिपय अवस्थामा कब्ज मानसिक कारणबाट पनि उत्पन्न हुन सक्छ, जस्तै चिन्ता वा अत्यधिक सोच्ने बानी।

कब्जबाट बच्नको लागि जीवनशैलीमै सुधार गर्न आवश्यक छ। पहिलो र सबैभन्दा महत्वपूर्ण उपाय भनेको दैनिक रूपमा फाइबरयुक्त खाना सेवन गर्नु हो। फलफूल (स्याउ, नासपाती, केरालगायत), सागपात, गेडागुडी, तथा साबुत अन्न कब्ज नियन्त्रणमा उपयोगी हुन्छन्। यससँगै पर्याप्त पानी पिउनु अत्यन्त जरूरी छ — दिनमा कम्तिमा ८–१० गिलास पानी सेवन गर्नुपर्छ। बिहान उठ्नेबित्तिकै १–२ गिलास मनतातो पानी पिउँदा विशेष लाभ मिल्छ। नियमित व्यायाम, योग, ध्यान जस्ता अभ्यासले पाचन प्रणाली सक्रिय रहन्छ र कब्जबाट जोगिन मद्दत हुन्छ।

तनाव कम गर्ने उपायहरू अपनाउनु पनि कब्ज रोकथाममा उपयोगी हुन्छ। दैनिक समयमै खाना खाने, समयमै सुत्ने, र बिहानै दिसा जाने बानी बसाल्नु पर्छ। घरेलु उपायहरू पनि प्रभावकारी हुनसक्छन्, जस्तै बिहान मनतातो पानीमा मह र निम्बू मिसाएर पिउनु, वा त्रिफला चूर्णको सेवन गर्नु। तथापि, यस्ता उपायहरूले काम नगरेको खण्डमा चिकित्सकसँग सल्लाह लिनु आवश्यक हुन्छ, किनकि कहिलेकाहीँ कब्ज गम्भीर रोगहरूको संकेत पनि हुन सक्छ।

आहारमा सुधार गर्नु पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण पक्ष हो। कब्ज भएका व्यक्तिले धेरै चिल्लो, तारेको खाना, अत्यधिक चिया–कफी तथा फास्टफूडबाट टाढा रहनुपर्छ। यस्ता खाद्य पदार्थहरूले पाचन प्रणालीलाई सुस्त बनाउँछन्। यसका सट्टा फाइबरयुक्त, ताजा र पौष्टिक खाना अपनाउनुपर्छ। दैनिक जीवनमा साना सुधारहरू, जस्तै अधिक हिँडडुल गर्नु, तनाव घटाउने अभ्यास, र आन्द्राको नियमितता कायम गर्नुले दीर्घकालीन रूपमा कब्जको समस्याबाट बचाउन सक्छ।

निष्कर्षमा, कब्ज एउटा सामान्य देखिने तर दीर्घकालीन असर पार्ने स्वास्थ्य समस्या हो, जसलाई हल्का रूपमा लिनु हुँदैन। कब्जले बवासीर, ग्यास, पाइल्स, र आन्द्राको क्यान्सरसम्मको जोखिम बढाउन सक्छ। यसकारण, समयमै सचेत भएर सन्तुलित जीवनशैली, सही आहार र व्यायामलाई जीवनको अभिन्न हिस्सा बनाउनुपर्छ। पेट सफा भयो भने शरीर स्वस्थ र जीवन पनि रमाइलो हुन्छ।